Ağır Metal İçeren Kozmetik Ürünlerin İnsan Sağlığına Etkileri

Eski dönemlerden günümüze kadar güzel görünmek, güzel kalmak insanlar için önemli bir yer tutmaktadır. Bu sebeple kozmetik ürünlere yoğun bir ilgi vardır. Ancak bu ilgi kozmetik ürünlerin güzelleştirirken, sağlığı tehdit edip etmediği sorusunu gündeme getirmektedir.

Birçok kimyasalın kullanıldığı ürünler;

• Kullanım miktarı,
• Kullanım sıklığına bağlı olarak sağlığı tehdit etme ihtimali taşımaktadır.

Bu kimyasallar içerisinde ağır metaller önemli bir yer tutmaktadır.

Ağır metaller organizmaya;

• İnhalasyon,
• Oral,
• Dermal yol ile alınır ancak vücudun boşaltım yolları ile atılamazlar.

Bu nedenle ağır metallerin büyük bir bölümü, biyolojik organizmalarda birikirler. Birikim sonucu, canlıların bünyesinde yoğunlaşan bu metaller, etkili dozlara ulaştıklarında, ciddi hastalıklara (tiroit, nörolojik, otizm ve kısırlık gibi) hatta ölümlere neden olabilirler.

Vücutta oluşturdukları başlıca etkiler hücre içi metabolik süreçleri etkilemesi sebebiyle görülmektedir.

Ağır metaller, boyar madde içeren kozmetik ürünlerde belirli düzeyde doğal bileşen olarak bulunabilmelerinin yanında çevrede yaygın bulunmaları ve kararlı bir kimyasal yapıya sahip olmalarından dolayı ürün içerisinde safsızlık olarak yer alabilmektedir.

Ağır metaller;

• Yoğunluğu 5 g/cm3’den büyük olan
• Metalik özellik gösteren
• Canlı organizmalarda maruz kalma dozu, yolu ve süresine bağlı olarak sağlığı olumsuz yönde etkileyebilen,
• Düşük derişimlerde bile toksik etki gösterebilen elementlerdir.

Kozmetik ürünlerde sağlığa olumsuz etkilerin önlenmesi açısından, öncelikli olarak dikkate alınması gereken ağır metaller ve kozmetik ürünler için sınır değerleri aşağıdaki gibidir:

• Pb (Kurşun) :20 ppm,  
• As (Arsenik) :5 ppm, 
• Cd (Kadmiyum) :5 ppm,
• Hg (Civa) :1 ppm,  
• Sb (Antimon) :10 ppm.

Diş macunları için kabul edilebilir en yüksek sınır değerler ise;

• Pb (Kurşun) : 1 ppm
• As (Arsenik) : 0.5 ppm
• Cd (Kadmiyum) : 0.1 ppm
• Hg (Cıva) : 0.2 ppm
• Sb (Antimon) : 0.5 ppm  olarak verilmiştir.

Belirlenen sınırların üzerinde ağır metal içeren kozmetik ürünlerin uzun süreli kullanımları

• Maruz kalınan doz,
• Maruz kalınan süreyle ilişkili olup sağlığa olumsuz etkileri açısından risk faktörü olabilmektedir.

1. KURŞUN

Yaygın olarak bilinen metallerin en yumuşağı ve en ağırıdır. İnsan vücudundaki kurşun miktarı ortalama olarak 125-200 mg civarındadır. Kana karışan kurşun kemiklere ve diğer organlara yayılmaktadır. Kemiklerde biriken kurşun zamana bağlı olarak çözünerek böbreklerde tahribata neden olmaktadır. Kurşun bir tür nörotoksindir ve anormal beyin ve sinir sistemi fonksiyonlarına sebep olabilmektedir.

Erişkinlerde ağız yoluyla alınan kurşunun %5-15’i absorbe edilirken, çocuklarda bu miktar %50’lere ulaşabilmektedir. Çocuklar üzerinde yapılan araştırmalarda kanda kurşun miktarı arttıkça IQ seviyesinin düştüğü tespit edilmiştir.

Kozmetik ve kişisel bakım ürünlerinden; eyeliner, oje, göz farı, maskara, güneş koruyucular, saç boyaları, kremler, fondöten, diş beyazlatıcı ürünler ve özellikle üretilen rujların %61’inde kurşun bulunmaktadır. Kurşun toksisitesinde önemli risk grupları hamileler/fetüs, bebek ve çocuklar olmaktadır. (düşük dozda kurşuna kronik maruz kalma ile istenmeyen etkilerin oluşması arasındaki süre de dikkate alındığında özellikle)

2. KADMİYUM

Yumuşak, beyaz, parlak bir metaldir. Normal bir insan vücudunda olması gereken kadmiyum miktarı 40 mg olarak belirlenmiştir. Kadmiyum diğer ağır metaller içinde suda çözünme özelliği en yüksek olan elementtir. Bu nedenle bitki ve deniz canlıları tarafından biyolojik sistemlere alınır. Kadmiyum vücutta %20 gibi bir oranla çok iyi absorbe edilemiyor olsa bile, bu diğer birçok metale kıyasla oldukça yüksek bir orandır.

Vücutta kadmiyumun miktarı, normal olması gereken değerin üzerine çıktığında akciğer, merkezi sinir sistemi, böbrek, karaciğerde birikmektedir. İlerleyen yaşlarda böbreklerdeki birikim yüksek tansiyona da sebep olabilmektedir. Kronik kadmiyum zehirlenmesinde ortaya çıkan en önemli etki akciğer ve prostat kanseridir. Kemik erimesi, kansızlık, diş dökülmesi ve koku duyumunun yitirilmesi önemli etkilerindendir. Yapılan çalışmalar insanda kadmiyum artışının meme, prostat ve endometriyal kanserler riskini arttırdığını göstermiştir. Erkek üreme siteminde de sperm sayı ve motilitesini olumsuz etkilediği belirtilmektedir.

Dünya Sağlık Örgütü tarafından birinci sınıf kanserojen olarak kabul edilen kadmiyum; rujlar, fondöten, şampuan, sabun, saç ve vücut kremlerinin içeriğinde bulunmaktadır.

3. CIVA

Cıvanın, sinir sistemi, üreme sistemi, bağışıklık sistemi ve solunum sistemine toksik etkileri olduğu belirtilmektedir.

Kozmetiklerde civanın kaynağını rujlar, şampuanlar, saç kremleri / jeller, tırnak cilaları, eyelinler, makyaj temizleme ürünleri, maskara, aydınlatıcı kremler oluşturmaktadır.

4. ARSENİK

Arsenik toksisitesi hücresel enerji yolakları, DNA kopyalaması ve DNA onarımı ile ilgili enzim aktivitesini durdurmakta ve DNA hasarına sebep olan metabolik süreçleri başlatmaktadır. Arsenik göz kalemi, göz farı, şampuan, saç kremi ve duş ürünlerinde bulunmaktadır.

5. ANTİMON

Çevrede doğal olarak bulunan antimona öncelikle yiyeceklerden, içme suyundan ve havadan düşük düzeylerde maruz kalınmaktadır. Antimon ve bileşiklerine aşırı dozda maruz kalma cilt, akciğer, kardiyovasküler sistem ve karaciğeri olumsuz yönde etkileyebilmektedir.

Kozmetik ürünlerde safsızlık sınırlarına yaklaşım ve değerlendirme

Ağır metallerin kabul edilebilir safsızlık sınır değerleri aşağıdaki hususlara göre değişebilmektedir:

• Duyarlı popülasyon (Örneğin, çocuklar ağır metal toksisitesine yetişkinlerden daha duyarlıdır ve el-ağız aktivitesinden dolayı potansiyel olarak daha fazla maruziyet söz konusudur),
• Kullanılan ürün miktarı,
• Uygulanan vücut bölgesi.

Bitmiş kozmetik ürünün belirtilen sınırları aşmayacak şekilde ağır metal safsızlığı içermesi üreticinin sorumluluğundadır. Üreticiler ürünlerinin imalatında kullandıkları hammaddelerin ve bitmiş ürünün uygun kalitede ve güvenli olmasına, ayrıca tüketiciler için risk oluşturmamasına dikkat etmelidir.

REFERANSLAR

1. Ayşenur Banu Çağlar, Seçil Saral, Toxicity Concerns in Cosmetology. Turk J Dermatol 2014; 4: 248-51
2.  Nazan Demir, Tolga Göktürk, Onur Akçay, Determination of Heavy Metals (Pb, Cd) in Some Cosmetic  Products, SDU Journal of Science (E-Journal), 2014, 9 (2): 194-200
3. Gülüzar Özbolat, Abdullah Tuli, Archives Medical Review Journal,  2016; 25(4):502-521
4. Khani, Ghiamati, Boroujerdi, Rezaeifard & Zaryabi, 2016
5. Akınloye, Arowojulu, Shittu & Anetor, 2006; Güner & Kavlak, 2017
6. Alam et al., 2019; Bocca et al., 2014
7. Bilal & Iqbal, 2019; Bocca, Pino, Alimonti & Forti, 2014
8. Yüksel, Eroğlu, Kayayaltı & Söylemezoğlu, 2015